◀️ در اثر تخمیرهای گوارشی بوسیله میکروارگانیسمهای زنده موجود در شکمبه، مقدار زیادی گاز آمونیاک، گاز کربنیک و متان ایجاد می شود . این گازها معمولا به قسمت بالای شکمبه می آیند که بوسیله رفلکس آروغ بیرون رانده می شوند. آروغ عبارت است از باز شدن اسفنکتر کاردیا (محل اتصال مری به شکمبه ) و خروج مقداری از گازهای تولید شده در شکمبه بوسیله مری و دهان که اگر این عمل به هر علتی قطع شود، باعث انباشتگی این گازها در شکمبه شده و در نتیجه ایجاد نفخ می شود.

دو نوع نفخ وجود دارد:

☑️ الف) نفخ گازی:

این نوع نفخ به علت فلج شدن اسفنکتر کاردیا در اثر مواد سمی موجود در بعضی از گیاهان (مانند اسید سیانیدریک) و یا بسته شدن آن بوسیله انباشتگی غیر طبیعی شکمبه، گاز تولید شده در قسمت بالای شکمبه جمع شده و قادر به خروج نمیباشد.

☑️ ب) نفخ کفی:

در این نوع نفخ، گاز به شکل حبابهای کوچک به صورت کف در وسط تودههای غذایی در حال هضم محبوس می باشد.

در هر دو شکل، نفخ به وسیله باد کردن غیر مشخص می شود . حرکات تنفسی (Left flank) طبیعی تهیگاه چپ افزایش می یابد و به ۶۰ حرکت در دقیقه می رسد . حیوان سرپا است ولی بد تنفس می کند و مخاطات آبی رنگ می شود.
مرگ ممکن است خیلی زود و در اثر فشار خیلی زیاد شکمبه روی دیافراگم بوجود آید . قبل از مرحله حاد، حیوان ناآرام به نظر می رسد، از سایر دامها جدا شده و از خوردن خودداری می کند و نشخوار و آروغ قطع می شود.

☑️ عوامل ایجاد کننده نفخ:

این عوامل عبارتند از:

۱ عوامل غذایی:

غذاهای اشتها آور ولی فقیر از نظر فیبرهای سلولزی و غنی از گلوسیدها و یا غنی با قابلیت تخمیری زیاد که به سرعت مصرف شده اند در حالیکه ترشح بزاق کم بوده است. در صورت فقدان فیبرها و یا ریز بودن بیش از حد آﻧﻬا، تحریک گیرنده های شکمبه جهت ایجاد عمل نشخوار صورت نخواهد پذیرفت و در نتیجه ترشح بزاق که دارای اثرات تامپون و ضد کف می باشد، کاهش می یابد.

شکمبه عمل PH اثر بزاق بر ضد تغییرات ناگهانی نموده و اثر ضد کف آن، تشکیل کف را خنثی می کند این اثرات بوسیله ترشح بیکربنات و موسین موجود در بزاق تأمین می شوند.

این نوع اختلال می تواند در اثر مصرف جیره های غنی از نظر کنسانتره (که بسیار خرد شده باشند ) و یا گلومینه خیلی جوان که دارای فیبر کمی هستند و غذاهای آبکی غنی از ازت رخ می دهد.

همچنین مصرف گیاهان کم آب زیاد خرده شده و انبار شده و یا جیره های حاوی کلم و یا چغندر علوفه ای زیاد نیز می تواند این حالت را بوجود آورد. بعلاوه برخی از گیاهان مانند شبدر سفید و یا یونجه دارای عوامل کف زا می باشند.

۲ عوامل ژنتیکی

۳ عوامل آب و هوایی

هوای سرد بویژه بارانی و پرباد، باعث اختلال در تنظیم حرارت بدن حیوان می شود و باعث ایجاد زمینه های مناسب جهت ایجاد نفخ در حیوان می شود.

☑️ پیشگیری از بروز نفخ:

جهت پیشگیری می بایست تغییر یک جیره غذای به جیره غذایی دیگر به آرامی صورت پذیرد و در هنگام انتقال دامها از چراگاه بدون لگومینه به چراگاههای غنی از آن، می بایست از علوفه با کیفیت خوب استفاده شود و از چراندن گاوها در چراگاههای حاوی مواد لگومی نه خیلی جوان پرهیز شود.

همچنین در هوای بد و بارانی بهتر است از بردن دامها به چراگاه پرهیز شود . و پس از بردن دامها به چراگاههای لگومینه، باید آﻧﻬا را تحت کنترل قرار داد.

☑️ علایم بالینی و کالبد گشایی:

لیس زدن به شکم ٬ تنگی نفس مشخص٬ خارج کردن زبان از دهان ٬ریزش بزاق ٬ خیز کیشه بیضه از علایم ظاهری وجود این بیماری است . در کالبد گشایی پس از تلف شدن دام پر خونی گره های لنفاوی سر و گردن ٬ پر خونی بخش فوقانی دستگاه تنفس ٬نرمی کلیه ها ٬پر خونی مخاط روده و گاهی موارد پارگی شکم و دیافراگم مشاهده میشود . تا چند ساعت پس از مرگ کف از بین میرود . لایه شاخی شکمبه به صورت ورقه ای کنده میشود و مخاط زیر آن به طور قابل توجهی پر خون به نظر میرسد . دامی که براثر نفخ زمین می خورد به زودی تلف میشود

☑️ درمان :

در موارد خفیف می توان از راهنمایی های زیر استفاده کرد :

۱-با قرار دادن تکه ای چوب در دهان ترشح بزاق را تحریک کرد دو سمت این چوب از دوطرف فک های دام بیرون میباشد و با طنابی به سر دام بسته شود تا قابل خروج نباشد یا بلعیده نشود .

۲-از جوش شیرین به مقدار ۱۵۰ تا ۲۰۰ گرم در یک لیتر آب استفاده کرد و به دام خورانید .

۳-از روغن های غیر سمی مثل روغن های گیاهی به دام خورانیده شود .

۴-گاز را توسط لوله ای از بدن دام خارج کرد .

۵-از داروهای مربوطه همانند پولوگزالون٬ l46 و…. استفاده نمود .

۶-مالیدن مخلوطی از روغن های غیر سمی با داروها به پهلوی دام ٬ با لیس زدن دام این مواد خورده میشود و اثر خویش را میگذارد .

۷-از روغن ها و داروهای فوق در آبخوری ها استفاده کرد .(مقدار روغن های گیاهی ۲۴۰ تا ۳۰۰ گرم به ازاء هر راس دام و یا ۱%حجم آبخوری)

۸-از ترکیبات ضد نفخ در پلت های غذایی استفاده گردد .

۹-اسپری روغن های گیاهی بر روی علف ها و علوفه های مرتع انجام شود. البته بارندگی تا حد زیادی این روغن ها را خواهد شست .

۱۰-استفاده دایمی از روغن هامی تواند بر کیفیت شیر دام اثر گذار باشد . این روغن ها برجذب بتاکاروتن اثر منفی دارد به این ترتیب مقدار بتا کاروتن در شیر و کره کم می گردد و نیز مزه ٬بو و طعم شیر نیز تغییر خواهد یافت .

از روغنهایی که اثر نامطلوب بر طعم و بو می گذارند می توان روغن کتان ٬سویاو ماهی را نام برد . روغن بادام زمینی و امولسیون پیه بهترین می باشند.

علت مرگ در بیماریهای نفخ

در گذشته جذب گازهای سمی چون h2s یا آمین های سمی چون هیستامین ها را علت مرگ می دانستند ولی به نظر میرسد اینها از عوامل ثانوی می باشند .

علت اصلی مرگ اختلالات تنفسی-خونی و قلبی است که در اثر اتساع شکمبه ایجاد می شود . در گاوهای پرواری که کنسانتره زیادی مصرف میکنند و ph محیط شکمبه ای اسیدی تری دارند پایداری کف بیشتر است .

بیشترین پایداری در ph=6 گزارش شده است .در گاوهای پرواری ترکیبات چهار تایی آمونیوم برای درمان استفاده میشود .

با اضافه کردن ۴% نمک به جیره غذایی می توان دام را وادار به خوردن آب کرد به این ترتیب جریان خروج مواد غذایی از شکمبه تسریع می یابد . عیب این کار این است که افزایش وزن دام کاهش می یابد .

دام را پس از مدتی گرسنگی نباید یکباره در معرض غذا قرار داد . گاو مبتلا را در محیط تنگ قرار نداده و هرگز به پشت نخوابانیده .

نگاهداری گاو در یک سراشیبی به گونه ای باشد که سر دام بالاتر از بقیه بدن قرار گیرد ٬به این ترتیب خروج گاز از بدن دام تسریع میگردد .

همچنین نفخ در شیر دان به خاطر برگشتی شیر دان که بیماری تغذیه ای است ایجاد میشود .

افزودن فرمالین (محلول ۳۷% فرمالدئید )به مقدار ۱%به مایعات جایگزین شیر در غذای گوساله ها و بره ها بروز نفخ شکمبه را کاهش میدهد و خطرات جانی در سلامتی بره ها ندارد.

نفخ شکمبه در گوساله ها در سن کمتر از ۵ هفتگی متداول نیست تا این زمان شکمبه هنوز حالت هوازی دارد ورورد شیر یا جانشین شونده های آن به شکمبه باکتری غیر هوازی را زیاد می کند

و فرآورده های تخمیری آنها موجب نفخ می گردند . تغذیه شیر با سر پستانک کمک میکند که این نفخ ایجاد نشود .